Pedagogika: wszystko dobre, co się dobrze kończy?

6 sierpnia Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wydało drugie już Rozporządzenie zmieniające Rozporządzenie w sprawie studiów, w którym znalazły się istotne aktualizacje zapisów dotyczących kontynuowania studiów drugiego stopnia na kierunku pedagogika w zakresie pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Zmiana ta jest efektem blisko roku negocjacji, pytań skierowanych do MNiSW, protestów środowiska pedagogów oraz studentów tego kierunku i ma swój początek w Rozporządzeniu w sprawie studiów z 27 września 2018 r., które określiło katalog kierunków obligatoryjnie prowadzonych jako studia jednolite magisterskie.

W katalogu tym znalazła się m.in. pedagogika specjalna oraz pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna. W praktyce okazało się, że w szczególności zmiana dotycząca kształcenia nauczycieli przedszkoli i klas I–III przyprawiła o ból głowy nie tylko władze czy pracowników uczelni, ale również samych studentów.

Kształcenie nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych odbywało się do tej pory w przeważającej większości uczelni jako studia licencjackie i magisterskie na specjalności pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna realizowanej w ramach kierunku pedagogika. Jedynie trzy uczelnie w naszym kraju, prowadziły je jako dwustopniowe studia na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna i na mocy Rozporządzenia mogły je płynnie przekształcić w studia jednolite magisterskie od dnia 1 października 2019 r. Pozostałe miały rok na utworzenie nowych  studiów na kierunku Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna. Dodatkowo jednak w przepisach przejściowych do wspomnianego rozporządzenia znalazł się zapis, który wśród uczelni kształcących przyszłych pedagogów od początku wzbudzał kontrowersje:

jeżeli w dniu wejścia w życie rozporządzenia uczelnia prowadzi studia pierwszego stopnia albo studia drugiego stopnia na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna lub pedagogika specjalna:

1) studia pierwszego stopnia mogą być prowadzone do dnia zakończenia ostatniego cyklu kształcenia rozpoczętego przed dniem 1 października 2019 r.,

2) studia drugiego stopnia mogą być prowadzone do dnia zakończenia ostatniego cyklu kształcenia rozpoczętego przed dniem 1 października 2022 r.

Powyższy zapis dotyczył jedynie trzech z dużego grona polskich uczelni prowadzących studia w zakresie pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej, które w ofercie studiów na dzień wejścia w życie wspominanego rozporządzenia prowadziły te studia jako kierunek. Co zatem ze studentami, którzy rozpoczęli studia dwustopniowe na kierunku pedagogika, bądź innym w ramach specjalności pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna?

Krokiem do ułatwienia uczelniom dostosowanie się do nowej rzeczywistości prawnej był komunikat Ministerstwa, a w dalszej kolejności zmiana wprowadzona Rozporządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 16 kwietnia 2019 r., która dawała uczelniom możliwość przekształcenia dwustopniowych studiów na kierunku pedagogika w jednolite studia magisterskie na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna. Jednak uczelnia, decydując się na takie rozwiązanie, traciła uprawnienia do prowadzenia studiów na kierunku pedagogika w innych specjalnościach. Co więcej, rozporządzenie to nie przyniosło regulacji dotyczących możliwości kontynuowania kształcenia w zakresie pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej na studiach drugiego stopnia z pedagogiki.  W efekcie tegoroczni absolwenci studiów licencjackich, którzy uzyskali kwalifikacje nauczycielskie w ramach specjalności na pedagogice, w przeciwieństwie do ich kolegów, kończących studia licencjackie na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, zostali pozbawieni możliwości uzupełnienia kompetencji na studiach magisterskich w tym zakresie.

Co to oznaczało dla studentów? Najprościej mówiąc, absolwenci studiów licencjackich nie bardzo wiedzieli, w jaki sposób mają zaplanować dalszą ścieżkę kształcenia, tak by po ukończonych studiach móc pracować w zawodzie nauczyciela.

Efektem pytań, jakie zaczęły napływać do MNiSW, był komunikat z dnia 25 czerwca, w którym Ministerstwo wyjaśniało tegorocznym absolwentom studiów pierwszego stopnia pedagogiki, chcącym kontynuować kształcenie w zakresie pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej. jakie mają możliwości. I tak:

jeżeli absolwenci studiów pierwszego stopnia na kierunku „pedagogika” (albo na kierunkach o innych nazwach), na których prowadzono kształcenie przygotowujące do pracy w przedszkolu i w klasach I-III szkoły podstawowej, chcieliby podjąć dalsze kształcenie w tym zakresie, w celu uzyskania tytułu zawodowego magistra, będą mogli:

a) ubiegać się o przyjęcie w trybie rekrutacji na studia drugiego stopnia na kierunku „pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna” w uczelniach, które w dniu 1 października 2018 r. posiadały uprawnienie do prowadzenia takiego kształcenia (są to: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oraz Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu). Ostatnia rekrutacja może mieć miejsce na rok akademicki 2021/2022, czyli przed 1 października 2022 r.

b) ubiegać się o przyjęcie w trybie rekrutacji na jednolite studia magisterskie na kierunku „pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna”. Przyjęcie następuje w trybie rekrutacji na I semestr studiów. Następnie student będzie mógł ubiegać się o przeniesienie części osiągnięć i tym samym zostać wpisany na wyższy semestr. Decyzję w tej sprawie podejmuje autonomicznie uczelnia, na zasadach określonych w regulaminie studiów, indywidualnie rozpatrując każdy przypadek. Osoby rozpoczynające od 1 października 2019 r. jednolite studia magisterskie na kierunku „pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna” będą kształcone zgodnie z zasadami określonymi w nowych standardach kształcenia nauczycieli. (Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 czerwca 2019 r.)

Reasumując, wspomniani absolwenci mogli:

• ubiegać się o przyjęcie na studia drugiego stopnia na kierunek pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, co biorąc pod uwagę liczbę uczelni, która taką możliwość dawała, raczej z góry skazane było na niepowodzeni, albo
• starać się o przyjęcie wyższy rocznik na studia jednolite magisterskie na kierunku pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, albo
• ukończyć studia drugiego stopnia na kierunku pedagogika, ale w specjalności innej niż ta, dająca kwalifikacje nauczycielskie, co jednak, w opinii studentów stawiało ich na gorszej pozycji w staraniach o podjęcie zatrudnienia.

Chcąc wyjść naprzeciw studentom, w wielu uczelniach rozpoczęły się prace nad dostosowaniem programów, przygotowaniem różnic programowych, tak aby absolwenci mogli kontynuować edukację na studiach jednolitych magisterskich i bez przedłużenia całego kształcenia uzyskać tytuł magistra. Po ukazaniu się sierpniowej nowelizacji Rozporządzenia okazuje się, że w zasadzie wszelkie te działania były niepotrzebne.

Po analizie sygnałów napływających z różnych środowisk akademickich, w tym Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich, uczelni, studentów oraz absolwentów, w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego zdano sobie sprawę, jak duże jest zainteresowanie absolwentów studiów pierwszego stopnia na kierunku pedagogika (posiadających już kwalifikacje do wykonywania zawodu nauczyciela przedszkola i klas I–III szkoły podstawowej) kontynuacją kształcenia na studiach drugiego stopnia w ramach specjalności pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna. Efektem tego są wprowadzone w § 39a oraz § 39b Rozporządzenia regulacje dotyczące możliwości kontynuacji kształcenia na studiach drugiego stopnia na kierunku pedagogika, przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela przedszkola i klas I–III szkoły podstawowej przez absolwentów studiów pierwszego stopnia w tym zakresie. Tak więc, kształcenie nauczycieli przedszkoli i klas I-III szkół podstawowych będzie mogło być prowadzone w ramach specjalności na studiach drugiego stopnia,  nie dłużej jednak niż do dnia zakończenia ostatniego cyklu kształcenia rozpoczętego przed dniem 1 października 2022 r.

Doszło zatem do zrównania w przepisach prawa uczelni, które kształciły przyszłych nauczycieli przedszkoli i klas I–III na studiach dwustopniowych na kierunku Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna jak i tych, które robiły to w ramach specjalności na kierunku pedagogika, bądź innym. Jednym słowem, udało się uzyskać to, o co uczelnie prowadzące kształcenie w ramach pedagogiki walczyły od momentu ukazania się wrześniowego rozporządzenia w sprawie studiów. Szkoda tylko, że zajęło to praktycznie rok, a biorąc pod uwagę trwający, a niejednokrotnie zakończony już proces rekrutacyjny, będzie bardzo trudne do wprowadzenia od października 2019 r.

Trzeba również pamiętać, że rozporządzenie w sprawie studiów, to nie jedyny akt prawny, który wprowadził zmiany w kształceniu przyszłych pedagogów. Pod koniec lipca ukazało się również długo oczekiwane Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardu kształcenia nauczycieli, które wymaga od uczelni dostosowania programów studiów dla cykli kształcenia rozpoczynających się od roku akademickiego 2019/2020, co biorąc pod uwagę okres urlopowy będzie z pewnością dużym wyzwaniem – ale to rozważania na zupełnie inny artykuł. Wydaje się jednak, że opisane w powyższym tekście zmiany, to dopiero początek tych, które czekają uczelnie kształcące przyszłych nauczycieli.