Pomoc materialna dla studentów – Podsumowanie 2022 r.

Wchodząc w rok 2022 organy uczelniane zajmujące się przyznawaniem świadczeń stypendialnych spodziewały się wielu zmian. Niektóre zapowiadane zmiany zostały zrealizowane m.in. zmiana przepisów dotyczących okresu przyznawania świadczeń.  Jednak ta największa, czyli zapowiadana rok temu reforma o której mowa było w artykule na Forum Dziekanatów, z dużą dozą prawdopodobności nie zostanie zrealizowana w takim kształcie w jakim była zapowiadana. Prawdopodobnie zbieżne zdania środowiska pracowników uczelni oraz studentów, przyczyniły się do ponownej weryfikacji potrzeb systemu wsparcia materialnego studentów. Jednak odsunięcie reformy na dalszy okres czasu nie oznaczał spokojnego roku w zakresie stosowania przepisów dotyczących świadczeń stypendialnych. Rok 2022 był również intensywnym rokiem w zakresie przyznawania pomocy materialnej co rok 2021 i wcześniejsze lata od czasu wprowadzenia ustawy PSWiN oraz wybuch pandemii COVID-19.  Rok 2023 z dużą dozą prawdopodobieństwa również nie obędzie się od kluczowych zmian.

Zmiana okresu przysługiwania świadczeń stypendialnych.

W grudniu 2021 r. znowelizowano artykuł 93 ust. 2 ustawy Prawo o Szkolnictwie Wyższym i Nauce dotyczący okresu przysługiwania świadczeń stypendialnych. Nowelizacja zaczęła obowiązywa

Było:

„Świadczenia, o których mowa w art. 86 ust. 1 pkt 1–4 i art. 359 ust. 1:

1) przysługują na studiach pierwszego stopnia, studiach drugiego stopnia i jednolitych studiach magisterskich, jednak nie dłużej niż przez okres 6 lat.”

Po nowelizacji:

 „4. Łączny okres, przez który przysługują świadczenia, o których mowa w art. 86 ust. 1 pkt 1–4 i art. 359 ust. 1, wynosi 12 semestrów, bez względu na ich pobieranie przez studenta, z zastrzeżeniem że w ramach tego okresu świadczenia przysługują na studiach:

1) pierwszego stopnia – nie dłużej niż przez 9 semestrów;

2) drugiego stopnia – nie dłużej niż przez 7 semestrów.

5. Łączny okres, o którym mowa w ust. 4, jest dłuższy o 2 semestry w przypadku, gdy student podjął jednolite studia magisterskie, których czas trwania określony w przepisach prawa wynosi 11 albo 12 semestrów.

6. Do okresu, o którym mowa w ust. 4 i 5, wlicza się wszystkie rozpoczęte przez studenta semestry na studiach, o których mowa w ust. 1, w tym semestry przypadające w okresie korzystania z urlopów, o których mowa w art. 85 ust. 1 pkt 3, z wyjątkiem semestrów na kolejnych studiach pierwszego stopnia rozpoczętych lub kontynuowanych po uzyskaniu pierwszego tytułu zawodowego licencjata, inżyniera albo równorzędnego. W przypadku kształcenia się na kilku kierunkach studiów semestry odbywane równocześnie traktuje się jako jeden semestr.”.

Zmiana wynikała z wadliwości językowej poprzedniej wersji przepisu. Interpretacja Ministerstwa wskazywała, że przepis ten powinno się rozumieć jako łączny okres studiowania a nie łączny okres pobierania świadczeń. Z tą interpretacją nie zgadzały się natomiast sądy administracyjne, wskazując na brak ustawowej definicji „przysługiwania świadczeń”. Wobec braku takiej definicji, pojęcie to należy odczytywać zgodnie z jego ogólnym znaczeniem, bez szczególnej interpretacji.

Wbrew zamysłom ustawodawcy, znowelizowany przepis nadal jest interpretowany w podobny sposób co sprzed nowelizacji (interpretacji ministerstwa ). Niedługo trzeba był czekać na pierwszy wyrok sądu administracyjnego w tej sprawie (III SA/Łd 414/22 – Wyrok WSA w Łodzi z dnia 5 października 2022 r.). Cytując:

(…) sześcioletni okres, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 u.p.s.w.n. w brzmieniu obowiązującym do 17 grudnia 2021 r. i okres 12 semestrów, o którym mowa w art. 93 ust. 4 w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą od 18 grudnia 2021 r., należy odnosić do okresu, w którym student spełnia przesłanki otrzymywania pomocy finansowej określonej w ustawie i jednocześnie jest beneficjentem takiej pomocy.

Zmiana, która miała rozwiać wszelkie wątpliwości, doprowadziła do większej ilości pytań i w przypadku stosowania się do wykładni Ministerstwa, ponownie do konieczności zweryfikowania zgodności przyznanych świadczeń.

Wojna w Ukrainie

Z perspektywy pomocy materialnej, uczelnie musiały przygotować się na udzielenie pomocy finansowej większej liczbie studentom z Ukrainy (a nie tylko tych posiadających Kartę Polaka lub zezwolenie na stały pobyt) i koniecznością podejmowania uznaniowych decyzji na podstawie znikomej dokumentacji. Wiążąca w tej sytuacji miała być ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy. Ustawa ta nadała ochronę czasową obywatelom Ukrainy, którzy przekroczyli granicę Polski po 24 lutego 2022 r. Oznacza to, że takim studentom przysługuje możliwość ubiegania się o przyznanie stypendium socjalnego, co również podkreśla art. 41 ust. 10 tejże ustawy.  Ustęp 12 tej ustawy zniósł ponadto limit możliwych zapomóg w danym roku akademickim (zgodnie z PSWiN istnieje limit 2 zapomóg w ciągu danego roku akademickiego).

Wyzwaniem dla uczelni było i jest ustalenie na jakie podstawie i w jaki sposób przeliczyć dochód studenta-obywatela Ukrainy z ochroną czasową i członków jego rodziny. Wszakże, uciekając przed wojną nie każdy mógł zabrać ze sobą szereg dokumentacji potwierdzającej sytuacje rodzinną i materialną.  Czy w takim przypadku uczelnie powinny akceptować tylko złożone oświadczenia wnioskodawców, czy może jednak jest to za mało?  Zgodnie z art. 41 ust 11 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, obywatel Ukrainy ubiegający się o stypendium socjalne składa oświadczenie o sytuacji rodzinnej i materialnej. Przepis ten jednak nie unieważnia zapisu z art. 88 ustawy PSWiN oraz zasad przeliczania dochodu według ustawy o świadczeniach rodzinnych.   Wobec powyższego, organ przyznający świadczenia stypendialne może zażądać od wnioskodawcy większej ilości dokumentów niż tylko samo oświadczenie. Stanowi to jednak dla uczelni duże wyzwanie zważywszy na szczególną sytuację wnioskodawców.

Stan zagrożenia epidemicznego do końca grudnia 2022 – ważność orzeczeń o stopniu niepełnosprawności (stypendia dla osób niepełnosprawnych).

28 października 2022 r. opublikowano Rozporządzenia Rady Ministrów zmieniające rozporządzenie w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu zagrożenia epidemicznego.  Stan zagrożenia epidemicznego został wydłużony do 31 grudnia 2022 r. Wydłużenie tego okresu oznacza, że orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, które utraciły swoją ważność do 90 dni przed wejście w życie ustawy z dnia 2 marca 2020 r. (o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych ) lub później, zachowają swoją ważność do 60 dni od daty zakończenia stanu epidemicznego. Organy przyznające stypendium dla osób niepełnosprawnych muszą wziąć pod uwagę te terminy w celu ewentualnych ponagleń studentów.

Zwiększenie progu dochodowego dla stypendium socjalnego jeszcze w roku akademickim 2022/2023?

To co od dawna było omówiona na forum publicznym przez środowiska uczelniane odnośnie mniejszej ilości przyznawanych świadczeń stypendialnych po raz kolejny zostało potwierdzone danymi Głównego Urzędu Statystycznego.  Według raportu, w roku akademickim 2021/2022 stypendium socjalne otrzymywało tylko 65,5 tys. studentów.  Zaglądając do raportów z poprzednich lat można stwierdzić, że jest to wyraźny spadek, gdyż w roku akademickim 2020/2021 stypendium socjalne otrzymało 79,4 tys. studentów a w roku akademickim 2019/2020 84 tys. studentów.  Tendencja spadkowa wynika głównie

z niezmiennego od wielu lat próg dochodowego. Według obecnego stanu prawnego, uczelnie mogą określić próg między kwotą 686,4 zł netto do maksymalnie 1051,70 zł netto na osobę w rodzinie. Przy obecnej inflacji, wzroście płac minimalnych, ograniczeniu okresu przyznawania świadczeń itp. próg ten od dawna nie miał odzwierciedlenia w realnym określeniu komu należy przyznać stypendium.

Mimo iż wiele uczelni wskazuje próg w maksymalnej wysokości (1051,70 zł netto miesięcznie na osobę w rodzinie), coraz więcej studentów otrzymuje decyzje odmawiającą przyznania stypendium socjalnego z powodu (często nieznacznemu) przekroczeniu progu dochodowego.

Bardzo jednak możliwe, że od stycznia 2023 r. uczelnie będą mogły podnieść ten próg do maksymalnie 1294,4 zł na osobę w rodzinie (netto).  Na razie pozostaje w gestii uczeln czy zmiany zostaną wprowadzone od 1 stycznia, czy od semestru letniego 2022/2023 czy może nawet od 1 października 2023 r.

Z perspektywy dwóch wiodących praktyk stosowanych przez wiele uczelni w Polsce (przyznawane stypendiów albo na semestr albo na cały rok akademicki) najbardziej realne jest zastosowanie poniższego rozwiązania. Uczelnie, które przyznają świadczenia na semestr wprowadzą zmianę od nowego semestru, a Uczelnie które przyznają stypendia na cały rok akademicki wprowadzą zmianę od nowego roku akademickiego. Najmniej prawdopodobne jest aby uczelnie wprowadziły tą zmianę już od samego początku roku 2023 kiedy to najpóźniej przed końcem roku 2022  zapadły/zapadną  decyzje w sprawie przyznania świadczeń.

Docelowo w planach jest ujednolicenie tego progu na skalę krajową. Obecnie uczelnie mają wybór, ale według zapowiedzi możliwe że już od 1 października 2023 r. próg ten (bez widełek) może zostać narzucony. Choć podwyższenie maksymalnego progu jest koniecznością, to kwestia narzucenia jednolitego dla wszystkich uczelni budzi już wątpliwości. Czy Ministerstwo, przyznając dotację na świadczenia stypendialne w 2023 r., weźmie to pod rozwagę?  Co jeżeli przymus wprowadzenia powyższego progu może wiązać się z konsekwencją zmniejszenia stawek stypendialnych na niektórych Uczelniach? Na chwile obecną jeszcze niewiele wiadomo.