Projekt zmian art. 414 ust. 3 ustawy PSWiN zawieszony – Ministerstwo zapowiada dalsze konsultacje

W ostatnich tygodniach środowisko akademickie z dużym zaangażowaniem śledziło przebieg prac legislacyjnych nad projektem zmiany art. 414 ust. 3 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (PSWiN), zawartym w druku sejmowym nr 1308. Nowelizacja przygotowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zakładała wprowadzenie limitu, zgodnie z którym uczelnie mogłyby przeznaczać na stypendia rektora nie więcej niż 40% całkowitej dotacji przekazanej na fundusz stypendialny.

Choć rozwiązanie to przedstawiano jako element upraszczający system i zwiększający jego przejrzystość, środowisko uczelni i studentów nie miało wątpliwości co do jego potencjalnie negatywnych konsekwencji – zwłaszcza dla uczelni, które obecnie przeznaczają na stypendia rektora od 40 do nawet 50% środków funduszu.

Inicjatywa Forum Administracji Akademickiej i propozycja deregulacyjna

Sekcja stypendialna Forum Administracji Akademickiej (FAA), w ramach inicjatywy SprawdzaMY, przedstawiła własną propozycję deregulacyjną, skierowaną do Komisji ds. deregulacji szkolnictwa wyższego. FAA zaproponowało:
1. Uchylenie art. 414 ust. 3 PSWiN, co oznaczałoby zniesienie obowiązującego limitu 60% środków na stypendia rektora;
2. Wprowadzenie nowego ust. 4 w art. 92 PSWiN, o brzmieniu: „Minimalna miesięczna wysokość stypendium socjalnego nie może być niższa niż 12% wynagrodzenia profesora.”

Celem tej propozycji było nie tylko uproszczenie mechanizmów dystrybucji środków, ale przede wszystkim:
1. Zapewnienie minimalnego poziomu wsparcia dla studentów znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej,
2. Umożliwienie uczelniom większej elastyczności w dysponowaniu środkami funduszu stypendialnego,
3. Zniesienie sztywnych zależności między środkami na stypendia rektora a pulą przeznaczoną na stypendia socjalne i zapomogi, które w wielu przypadkach utrudniały racjonalne wykorzystanie dotacji.

Propozycja FAA została pozytywnie oceniona przez Komisję ds. deregulacji szkolnictwa wyższego oraz Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej, który poparł kierunek zmian zwiększających autonomię uczelni oraz wzmacniających wsparcie dla studentów w najtrudniejszej sytuacji materialnej. Została ona oficjalnie zgłoszona do dalszych prac deregulacyjnych.

Kontrpropozycja Ministerstwa i stanowisko FAA

W toku dalszych prac legislacyjnych Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedstawiło własną propozycję deregulacyjną, która przewidywała dodanie zapisu:

„Uczelnia może wydatkować w danym roku na stypendia rektora nie więcej niż 40% środków funduszu stypendialnego pochodzących ze środków, o których mowa w art. 365 pkt 3.”

Pomimo akceptacji tego projektu przez Radę Ministrów i jego skierowania do Sejmu, środowisko akademickie wyrażało jednoznaczny sprzeciw wobec takiego ograniczenia. Proponowane rozwiązanie mogło bowiem prowadzić do faktycznego obniżenia poziomu wsparcia dla stypendystów rektora, zwłaszcza na uczelniach, które obecnie przeznaczają na ten cel więcej niż 40% całkowitej dotacji.

W odpowiedzi FAA wystosowało oficjalne stanowisko do Premiera Donalda Tuska oraz Marszałka Sejmu Szymona Hołowni, z prośbą o wstrzymanie prac legislacyjnych i rozważenie przyjęcia rozwiązania zaproponowanego przez FAA. Pismo to stanowiło wyraz zorganizowanej reakcji praktyków uczelnianych i jasno sygnalizowało, że wprowadzane zmiany mogą przynieść więcej szkód niż korzyści – zarówno dla studentów, jak i dla sprawnego zarządzania pomocą materialną. Wyrazem sprzeciwu środowiska był również m.in. artykuł opublikowany w Gazecie Wyborczej pt. „Ministerstwo nauki dereguluje stypendia. Studenci boją się, że stracą na zmianach”, który przybliżał opinii publicznej problem proponowanych rozwiązań z perspektywy uczelni i studentów.

Nowy głos Ministerstwa – projekt zawieszony, ale nie wycofany

W wywiadzie dla serwisu Nauka w Polsce wiceminister Maria Mrówczyńska wyjaśniła, że propozycja limitu 40% wynikała m.in. z faktu, iż nawet 25% całkowitej puli środków stypendialnych pozostaje niewykorzystana na uczelniach. W opinii resortu deregulacja miała umożliwić bardziej efektywne planowanie i wydatkowanie funduszu, bowiem obecny system oparty na limitach liczonych od wydatkowanej części, skutkował niepełnym wykorzystaniem dotacji. Jednocześnie wiceminister zadeklarowała, że projekt zostaje zawieszony do czasu zakończenia szerokich konsultacji ze środowiskiem akademickim. Co istotne, Ministerstwo nie planuje całkowitego zniesienia limitów, uznając, że większość środków funduszu powinna trafiać na cele związane z wyrównywaniem szans: stypendia socjalne, zapomogi oraz stypendia dla osób niepełnosprawnych.

Co dalej? Dalsze prace i perspektywa zmian od roku akademickiego 2026/2027

Ministerstwo zapowiedziało utworzenie zespołu eksperckiego ds. reformy systemu stypendialnego. Efekty jego prac mają zostać wdrożone najwcześniej w roku akademickim 2026/2027. To otwiera przestrzeń dla dalszych działań środowiska zarówno w zakresie kształtowania przepisów, jak i postulowania rozwiązań opartych na doświadczeniach praktyków.

Wspólny głos środowiska ma znaczenie

Wyraźny sygnał płynący z Ministerstwa, że projekt nie będzie procedowany bez dalszych uzgodnień pokazuje, że głos środowiska akademickiego, w tym administracji uczelnianej, ma realne znaczenie. Wspólnie udowodniliśmy, że warto merytorycznie i konstruktywnie uczestniczyć w procesie stanowienia prawa szczególnie tam, gdzie dotyczy on bezpośrednio sytuacji studentów i funkcjonowania uczelni.