Propozycje dotyczące usprawnień w zakresie rekrutacji na studia na rok akademicki 2020/2021

Co prawda, jeszcze nie rozpoczęła się sesja egzaminacyjna, jednak biorąc pod uwagę opóźnienie egzaminów maturalnych, możliwe przesunięcia obron prac dyplomowych i niepewną nadal sytuację, jeżeli chodzi o zagrożenie epidemiczne, warto już teraz zastanowić się nad postępowaniem rekrutacyjnym. MNiSW opublikowało dzisiaj Rekomendacje dla uczelni odnośnie rekrutacji. I my postanowiliśmy przyjrzeć się temu zagadnieniu, sięgając jednak nieco głębiej i puszczając szerzej wodzę fantazji. Zastanawialiśmy się zatem nie tylko nad tym, jak przeprowadzić rekrutację w obecnym stanie prawnym, ale również nad tym, co można by w nim zmienić.

Przygotowując niniejsze opracowanie przyjęliśmy następujące założenia:

1. Terminy egzaminów uprawniających do kontynuowania studiów na kolejnym poziomie (egzaminy maturalne, egzaminy dyplomowe na studiach I stopnia) odbywają się w znacznie późniejszym terminie niż zazwyczaj. W przypadku matur jest to czerwiec (wyniki będą 11 sierpnia 2020 r.), natomiast w przypadku egzaminów dyplomowych na studiach I stopnia, zależy to od kierunku i profilu studiów oraz możliwości poszczególnych uczelni.
2. W czasie rekrutacji sytuacja epidemiczna nie ulegnie tak daleko idącej poprawie, że umożliwi składanie dokumentów w tradycyjny sposób. Konieczna jest zatem jak najdalej posunięta informatyzacja tego procesu.

Proponowane przez nas zmiany dotyczą zatem z jednej strony harmonogramu rekrutacji (1), z drugiej zaś sposobu składania dokumentów w postępowaniu rekrutacyjnym (2). Ostatnią część dokumentu (3) poświęcamy sprawom cudzoziemców.

Harmonogram rekrutacji

Uchwały rekrutacyjne

Zgodnie z art. 70 PSWiN do 30 czerwca 2019 roku senaty uczelni ustaliły  warunki, tryb, terminy i sposób przeprowadzenia rekrutacji na rok akademicki 2020/21. W większości przypadków postanowienia tych uchwał tracą swoją aktualność i wymagają ich dostosowania do zmian wynikających w szczególności ze zmienionego terminu przeprowadzenia egzaminów maturalnych. W związku z powyższym konieczne jest wprowadzenie możliwości dokonania zmian uchwał Senatu w tej sprawie jeszcze przed rozpoczęciem tegorocznej rekrutacji.

Propozycje rozwiązań:

• Dopuszczenie zmiany Uchwały Senatu w sprawie rekrutacji (albo zmiana ustawy, albo ewentualnie skrócenie przez Ministra na podstawie uprawnień z tzw. Tarczy 2.0 terminu podania do wiadomości publicznej uchwał rekrutacyjnych),
• Rekomendacje maksymalnego przesunięcia w czasie rekrutacji i możliwość przedłużenia na październik; problemem jest jednak ustawowy termin rozpoczęcia roku akademickiego, tj. 1 października – wymaga więc zmiany art. PSWiN;

Należy rozważyć również możliwość przedłużenia procesu rekrutacji na październik (w szczególnie uzasadnionych wypadkach), co również musiałoby być przewidziane w przepisach prawa powszechnie obowiązującego (por. wyżej).

Zmiana kryteriów rekrutacji

Aby uprościć proces rekrutacji, warto rozważyć możliwość zmiany zasad rekrutacji, w przypadku jeżeli postępowanie kwalifikacyjne zakłada dodatkowe elementy ponad wyniki matur. Zmiana kryteriów takiej dodatkowej rekrutacji musiałaby wiązać się ze zmianą  art. 70 PSWiN lub skróceniem terminu na dokonanie takich zmian przez Ministra.

Ponadto, zgodnie z ustawą, senaty uczelni określiły zasady przyjmowania olimpijczyków na 4 lata, począwszy od rekrutacji na rok 2019/2020, czyli do rekrutacji na rok akademicki 2022/2023 włącznie, bez możliwości zmiany określonych w uchwałach uprawnień. Warto zastanowić się, czy w obecnej sytuacji nie powinno się wprowadzić jednak zmian w tym zakresie, aby wyrównać szanse kandydatów, którzy nie są laureatami olimpiad. Uczelnie często ograniczają przyjęcia tylko dla laureatów olimpiad i konkursów. Z uwagi, że w tym roku nie będzie laureatów tylko finaliści uczelnie winny uzyskać uprawnienie do wprowadzenia modyfikacji w tym zakresie.

Proponowane rozwiązania:

• Rekomendacja dotycząca możliwości zmiany zasad i formy egzaminów wstępnych na kierunkach, gdzie możliwy jest egzamin w formie zdalnej
• Jeżeli nie ma możliwości przeprowadzenia egzaminu w formie zdalnej – późniejsze przeprowadzenie rekrutacji, albo rozważenie przełożenia rekrutacji na semestr letni 2020/21.

Rozpoczęcie roku akademickiego 2020/2021

Jeżeli nie będzie możliwe przeprowadzenie stacjonarnie egzaminów w drugiej połowie września, to również rozpoczęcie roku akademickiego w dniu 1 października będzie postawione pod znakiem zapytania. To oznacza konieczność podjęcia bardziej kompleksowych rozwiązań, których rekrutacja będzie tylko częścią.

Propozycje rozwiązań:

Przyjmując, że studenci I roku stanowią około 1/3 studentów na studiach licencjackich  (które trwają zazwyczaj 3 lata), i 1/2 studentów na studiach magisterskich (zazwyczaj dwuletnich) i od 1/5 do 1/4 w przypadku studiów inżynierskich (3,5 roku) i jednolitych magisterskich (5 lat) wydaje się zasadnie rozważenie rozpoczęcia roku akademickiego 1 października dla studentów II roku, a dla studentów rozpoczynających studia w terminie późniejszym (np. 2 listopada). Zaplanowanie z wyprzedzeniem takiego działania, umożliwiłoby przeorganizowanie zajęć dydaktycznych w taki sposób, aby kosztem możliwie niewielkiego przedłużenia semestru zimowego dla studentów I roku, albo ich zblokowanie w listopadzie-lutym, rozpocząć zajęcia w semestrze letnim w tym samym czasie. Tu możliwe są następujące rozwiązania (na poziomie organizacji procesu kształcenia w poszczególnych uczelniach, a zatem wystarczyłyby rekomendacje, ponieważ jest to w kompetencji senatów):

• Wprowadzenie rozliczenia rocznego dla studentów I semestru, umożliwiające przeniesienie części egzaminów z semestru zimowego na semestr letni (w przypadku uczelni, które mają rozliczenie semestralne),
• Zmniejszenie wymagań w zakresie realizacji efektów uczenia się dla studentów I semestru np. o ~1/3 (semestr składa się z 15 tygodni zajęć, rozpoczęcie zajęć o miesiąc później oznacza, że studenci tracą 4 zajęcia, czyli ~1/3 semestru (~10 ECTS). Braki studenci mieliby obowiązek uzupełnić w trakcie studiów, albo mogliby nadrobić w II semestrze, jeżeli uczelnie zdecydowałyby się na wydłużenie dla nich zajęć (oznacza to zwiększenie semestralnego nakładu pracy studenta o 2–3 ECTS). Możliwa jest także reorganizacja nakładu pracy studenta, tak aby zwiększyć liczbę godzin pracy własnej.

W przypadku studentów studiów inżynierskich, semestr zimowy byłby ostatni, co również uczelnie powinny uwzględnić w swoich planach.

Sposób składania dokumentów w postępowaniu rekrutacyjnym

Poświadczona przez uczelnię kopia: dokumentu stanowiącego podstawę ubiegania się o przyjęcie na studia, o którym mowa w art. 69 ust. 2 ustawy – w przypadku kandydata na studia pierwszego stopnia lub jednolite magisterskie; dyplomu ukończenia studiów – w przypadku kandydata na studia drugiego stopnia (§15 ust. 1 pkt 1 lit. A Rozporządzenia w sprawie studiów)

Obecnie dokumenty muszą być dostarczone przez studenta do uczelni, która robi kopię i potwierdza zgodność z oryginałem. W przypadku niektórych egzaminów, wyniki można pozyskać stosunkowo łatwo (np. matury od 2006 r. z KReM, o ile maturzyści wyrazili zgodę, matury IB – należy zarejestrować się na ibo.org). W innych jest to utrudnione (np. matury sprzed 2006 r., maturzyści, którzy nie wyrazili zgody). Problematyczne może być także uzyskanie informacji o olimpijczykach (są tylko finaliści).

Propozycje rozwiązań:

• W przypadku kandydatów na studia I stopnia i nowej matury można się oprzeć na danych z KReM, ponieważ jest tam przekazywany numer dokumentu i wyniki egzaminów. Docelowo dokument w postaci podpisanego PDF mógłby trafiać bezpośrednio z bazy CKE. Wymaga to zmiany treści rozporządzenia.
• W przypadku dokumentu ukończenia studiów I stopnia:
  • Wpisywanie informacji o nadaniu tytułu zawodowego do systemu POL-on (wraz z numerem dyplomy ukończenia studiów na określonym kierunku, poziomie i profilu oraz data ich ukończenia), z którego uczelnie rekrutujące kandydatów na studia II stopnia mogłyby zaciągać informację o tym, że ukończyli studia. Wymaga to zmiany rozporządzenia w sprawie studiów.
  • Dopuszczenie możliwości złożenia zaświadczenia o złożonym egzaminie dyplomowym, uzyskanym tytule, średniej ocen i ocenie na dyplomie.
  • Dopuścić możliwość dostarczenia dyplomu (dokumentu) do 6 miesięcy od rozpoczęcia zajęć, obecnie dyplom i świadectwo muszą być dostarczone przed przyjęciem na studia.

Podpisany przez studenta akt ślubowania (15 ust. 1 pkt 3)

Akt składania ślubowania przez studentów pierwszego roku jest bardzo ważną tradycją podczas uroczystości inauguracji roku akademickiego. Przepisy rozporządzenia w sprawie studiów nakładają dodatkowo obowiązek składania przez studentów podpisu na wydruku ślubowania co powoduje dodatkową biurokrację, a w przypadku teczki elektronicznej barierą uniemożliwiającą rezygnację z papierowych dokumentów (ślubowania po podpisaniu przez studentów musiałyby być skanowane a następnie brakowane).

Propozycje rozwiązań:

• Zniesienie obowiązku składania podpisu na ślubowaniu. Obowiązek składania podpisów na ślubowaniu powoduje tworzenie pewnego rodzaju fikcji i sprzeczności nie wspominając o konieczności przygotowania tysięcy wydruków z treścią ślubowania co z koli jest sprzeczne z ideą teczki elektronicznej.
  • Fikcja: termin rozpoczęcia studiów, który wpisywany jest do POL-onu to 1.10 lub 1.03 (jest to umowny termin, który najczęściej nie pokrywa się z datą podpisania ślubowania);
  • Sprzeczność: student składa ślubowanie podczas inauguracji roku akademickiego, która ze względów organizacyjnych odbywa się często już po rozpoczęciu zajęć, a sam dokument podpisuje wcześniej, zazwyczaj przy odbiorze legitymacji. Termin rozpoczęcia studiów określa organizacja roku akademickiego i z tym dniem osoba przyjęta na studia powinna zostać studentem a nie z dniem podpisania aktu ślubowania, alb

• Zastąpienie podpisu na ślubowaniu akceptacją w systemie informatycznym uczelni. Osoba przyjęta na studia przed rozpoczęciem roku akademickiego dostaje dostęp do systemu informatycznego uczelni. Przy pierwszym logowaniu student mógłby w systemie:
• potwierdzić zgodność danych wpisanych do elektronicznej ankiety osobowej wypełnionej podczas rekrutacji (to wyeliminowałoby nieporozumienia dotyczące danych studenta, który często nie bierze odpowiedzialności za błędnie wprowadzone podczas rekrutacji dane)
• potwierdzić że zapoznał się z treścią ślubowania i zobowiązuje się postępować zgodnie z jego treści.

Potwierdzenie odbioru legitymacji studenckiej, o której mowa w § 20 ust. 1 pkt 1, i indeksu oraz ich duplikatów (§ 15 ust 1 pkt 4)

Podobnie jak w przypadku ślubowania, uczelnia tworzy tysiące wydruków do podpisu, które w przypadku teczki elektronicznej będą powodowały konieczność skanowania i brakowania. Co więcej, potwierdzenie odbioru legitymacji wymusza bezpośredni kontakt studenta z pracownikiem uczelni.

Propozycje zmian:

• Przejście na mLegitymację, a legitymacja tradycyjna jest opcjonalna (analogicznie do tego, jak stopniowo rezygnowaliśmy z utrzymywania indeksów). W przypadku studentów zagranicznych należałoby zagwarantować im możliwość uzyskania takiej legitymacji mimo nie posiadania numeru PESEL.
• Rezygnacja z obowiązku potwierdzania przez studenta odbioru legitymacji i możliwość, aby osoba wydająca legitymację potwierdziła wydanie legitymacji w systemie (albo jej wysłania – tak jak w przypadku kart kredytowych wysyłanych przez bank), albo rezygnacja z przechowywania w aktach każdego studenta potwierdzenia odbioru legitymacji i wprowadzenie obowiązku prowadzenia rejestru wydanych legitymacji, w których student składa podpis. Rejestry mogłyby być brakowane po zakończeniu danego toku studiów.
• Opcjonalnie: wykorzystanie aplikacji mobilnej (typu mobilny USOS): przy wydawaniu ELS studentowi, wysyłana jest notyfikacja, student klika, operator widzi potwierdzenie i wydaje legitymację. Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie uczelnie mają aplikacje mobilne.

Cudzoziemcy

O ile w przypadku studentów polskich można założyć, że pandemia nie wpłynie znacząco na ich chęć studiowania (choć może ją ograniczyć w przypadku studiów płatnych), o tyle w przypadku studentów z zagranicy, może ona znacząco wpływać na decyzje o wyborze miejsca studiów. Z jednej strony oznacza to najpewniej znaczny spadek liczby kandydatów i studentów (tj. osób, które będą chciały kontynuować studia) z zagranicy, z drugiej zaś ograniczenie wyjazdów na studia przez studentów polskich uczelni (tak Polaków, jak i obywateli innych krajów). Z punktu widzenia rekrutacji (i kontynuacji studiów) możemy wyróżnić trzy kategorie osób:

1. Osoby z Kartą Polaka i inne, które mogą studiować na zasadach obywateli polskich,
2. Stypendyści różnych programów + programy stypendialne (w tym NAWA)
3. Cudzoziemcy podejmujący pełny cykl kształcenia odpłatnie.
4. Studenci realizujący w Polsce semestr lub rok studiów na podstawie programów wymiany (np. Erasmus+)

Propozycje rozwiązań:

• W przypadku przedłużenia zamknięcia granic, wyłączenie studentów i przyjętych na studia kandydatów zagranicznych (po otrzymaniu wizy) z wykazu cudzoziemców objętych zakazem wyjazdu (pkt 2 i 3). Należałoby także wyłączyć obowiązek 14-dniowej kwarantanny.
• Zaangażowanie placówek konsularnych i centrów wizowych w bezpośredni kontakt z uczelnią, która potwierdzi przyjęcie/bądź warunkowe przyjęcie kandydata oraz potwierdzi drogą elektroniczną status obecnego studenta, bez wymogu przesyłania oryginalnych dokumentów potwierdzających przyjęcie kandydata czy statusu studenta. Warto byłoby to rozważyć we wszystkich placówkach, a w szczególności w krajach, z których pochodzi najwięcej studentów jak z Ukrainy (na którą przypada połowa studentów cudzoziemców w Polsce).
• Wdrożenie możliwości dostarczania dokumentów do celów wizowych do placówek konsularnych elektronicznie. Jest to istotne w celu skrócenia czasu aplikowania, który standardowo wynosi do 60 dni. Jeżeli rekrutacja w Polsce odbędzie się we wrześniu, wówczas większość kandydatów i studentów nie będzie miała możliwości przyjechania na czas do Polski, aby podjąć lub kontynuować kształcenie.
• Wydłużenie czasu na dostarczenie oryginalnych dokumentów, choć to może być w tym roku problematyczne, ponieważ w niektórych państwach nie będzie odpowiednika naszej matury, albo odbędzie się później.
• Dopuszczenie dokumentów tymczasowe (jeśli takie będą zagranicą wystawiane) i wprowadzenie dla wszystkich cudzoziemców egzaminów wstępne na studia (zdalne). Wówczas wszyscy będą równo traktowani, zaś dokumenty dot. wykształcenia uzupełniliby w terminie 6 miesięcy, analogicznie jak Polacy.
• Do dyskusji również, czy MNiSW, kuratoria i MEN mogą odpuścić uznanie świadectw wyjątkowo w tym roku albo dopuścić uznawanie dokumentów tymczasowych?
• Ponadto ważne jest, aby teraz umożliwić kontynuującym studentom uzyskanie przedłużeń karty pobytu w Polsce oraz odpowiednie traktowanie tych studentów, którzy w pośpiechu wyjechali z Polski, po namowach uczelni. Mogą mieć problemy z uzyskaniem wizy i powrotem do Polski (w tym z 14-dniową kwarantanną opóźniającą udział w zajęciach), by kontynuować cykl kształcenia, bo legalność ich dokumentów mogła już minąć.

Autorzy: Katarzyna Górak-Sosnowska, Natalia Karpierz, Liliana Lato (IROs Forum), Aleksandra Matukin-Szumlińska, Piotr Szumliński, Ewa Wiśniewska