Specustawa wizowa w Parlamencie – jak wpłynie na rekrutację studentów międzynarodowych?

Na początku sierpnia 2024 roku pracownicy działów rekrutacji polskich uczelni oraz kandydaci zagraniczni zostali zaskoczeni komunikatem, który pojawił się na stronie internetowej Ambasady RP w New Delhi. Wynikało z niego, że osoby ubiegające się o polską wizę w celu podjęcia studiów muszą uzyskać z kuratorium oświaty potwierdzenie uznania świadectwa maturalnego. W kolejnych dniach podobne ogłoszenia zaczęły zamieszczać także inne polskie placówki dyplomatyczne, głównie w krajach Azji i Afryki. Nowy wymóg pojawił się nagle, bez wcześniejszej zapowiedzi ze strony Ministerstwa Spraw Zagranicznych, i zaskoczył nie tylko uczelnie i studentów, ale także kuratoria oświaty, które – zgodnie z przepisami – są odpowiedzialne za uznawanie zagranicznych dokumentów potwierdzających wykształcenie średnie.

Wkrótce potem, na przełomie września i października, opublikowano rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu eliminowania nieprawidłowości w systemie wizowym RP, czyli tzw. „specustawę wizową”. Jej głównym założeniem była modyfikacja procedury wydawania wiz kandydatom spoza krajów Unii Europejskiej, EFTA, OECD oraz państw objętych umowami o wzajemnym uznawaniu wykształcenia (obecnie należą do tej grupy Chiny i Ukraina). W październiku oraz listopadzie 2024 roku trwały konsultacje społeczne, podczas których środowisko akademickie, w tym Forum Administracji Akademicki, zgłosiło liczne uwagi. Niestety, w projekcie, który trafił do parlamentu w styczniu 2025 roku, nie uwzględniono większości z nich.

Przyjęty kierunek zmian budzi poważne obawy uczelni wyższych. Zgodnie z zapisami projektowanej ustawy, od 1 lipca 2025 roku planuje się wprowadzenie następujących zasad:

1. Uznanie matur wydanych poza systemami oświaty państw UE, EFTA, OECD, objętych umową o wzajemnym uznawaniu wykształcenia lub matur IB lub EB
   Kandydaci legitymujący się dokumentem, który nie jest uznawany z mocy prawa, aby uzyskać wizę studencką na studia pierwszego stopnia lub jednolite magisterskie, muszą przedstawić pisemną informację od Dyrektora Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA), potwierdzającą, że dana matura uprawnia do podjęcia studiów w Polsce. Obowiązek ten dotyczy przyjęć po 30 czerwca 2025 roku. Do tego czasu wymaga się od kandydatów przedstawienia uznania matury przez właściwe kuratorium oświaty.
   
   
2. Uznanie dyplomów ukończenia studiów I stopnia wydanych poza UE, EFTA, OECD oraz w krajach nieobjętych umowami o wzajemnym uznawaniu wykształcenia
   W przypadku przyjęć na studia drugiego stopnia po 1 lipca 2025 roku kandydaci muszą dołączyć do wniosku wizowego pisemną informację wydaną przez Dyrektora NAWA, potwierdzającą, że uzyskany za granicą dyplom studiów I stopnia uprawnia do kontynuowania nauki na studiach II stopnia w Polsce.
   
   
3. Weryfikacja znajomości języka wykładowego na poziomie co najmniej B2
   Wprowadzono obowiązek przedstawienia przez kandydata dokumentu potwierdzającego znajomość języka wykładowego na poziomie B2 z listy, która zostanie określona w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Wymóg ten nie dotyczy obywateli państw UE, EFTA, OECD, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Warto podkreślić, że zgodnie z projektem, świadectwo ukończenia szkoły policealnej nie będzie już uznawane jako potwierdzenie znajomości języka polskiego w procesach ubiegania się o zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE ani o uzyskanie obywatelstwa polskiego.
4. Egzaminy wstępne na studia pierwszego stopnia
   Projekt ustawy zakłada wprowadzenie obowiązkowych egzaminów wstępnych dla kandydatów na studia I stopnia lub jednolite magisterskie. Wraz z wnioskiem wizowym kandydat będzie musiał przedstawić zaświadczenie o wyniku egzaminu wstępnego.
   
   
5. Rozszerzenie systemu POL-on o wykaz cudzoziemców przyjętych na studia i do szkół doktorskich
   Projekt ustawy zakłada rozszerzenie systemu POL-on o odrębny wykaz cudzoziemców przyjętych na studia oraz do szkół doktorskich. Wykaz ma obejmować dane identyfikacyjne, takie jak imię i nazwisko, numer PESEL (jeśli został nadany) lub inne dane umożliwiające identyfikację, a także informacje dotyczące statusu akademickiego, w tym datę wpisania na listę studentów, ślubowania oraz skreślenia z listy. Rozwiązanie to ma umożliwić konsulatom i Urzędom Wojewódzkim dostęp do danych cudzoziemców kształcących się w Polsce, co ma służyć weryfikacji ich deklarowanego celu pobytu w Polsce.
6. Obowiązek pisemnego powiadamiania o skreśleniu cudzoziemca z listy studentów lub doktorantów
   Rektorzy uczelni będą zobowiązani do informowania w formie pisemnej konsula, który wydał wizę, o skreśleniu cudzoziemca z listy studentów lub doktorantów.
   
   
7. Zgoda na rekrutację cudzoziemców dla wszystkich uczelni nieakademickich oraz uczelni niepublicznych
   Do 30 czerwca 2026 roku uczelnie nieakademickie (zarówno publiczne, jak i niepubliczne) oraz wszystkie uczelnie niepubliczne będą musiały uzyskać zgodę na prowadzenie rekrutacji cudzoziemców. Zgoda będzie udzielana uczelniom działającym od co najmniej 5 lat.
   
   
8. Limit liczby cudzoziemców w uczelni do 50%
   W projekcie przewiduje się wprowadzenie maksymalnego limitu studentów i doktorantów międzynarodowych na danej uczelni, wynoszącego 50% całkowitej liczby osób kształcących się w danej instytucji.
9. Pierwszeństwo rozpatrywania wniosków wizowych doktorantów i pracowników naukowych
   Wnioski o wizę złożone przez kandydatów na studia doktoranckie oraz osoby prowadzące działalność naukową w uczelniach akademickich, instytutach Polskiej Akademii Nauk czy instytutach badawczych będą rozpatrywane w pierwszej kolejności.

Jednym z najistotniejszych elementów specustawy wizowej jest powierzenie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA) funkcji głównego organu weryfikującego zagraniczne dokumenty potwierdzające kwalifikacje kandydatów na studia w Polsce. Zgodnie z projektem, od 1 lipca 2025 roku każdy kandydat posługujący się świadectwem lub dyplomem wydanym poza UE, EFTA, OECD lub krajami objętymi umową o wzajemnym uznawaniu wykształcenia, aby móc ubiegać się o wizę studencką, będzie musiał uzyskać pisemną informację wydaną przez Dyrektora NAWA, potwierdzającą możliwość podjęcia studiów w Polsce. Choć planowane jest zatrudnienie dodatkowego personelu w NAWA, istnieją obawy, czy agencja podoła terminowemu rozpatrywaniu masowo napływających wniosków, zwłaszcza w okresie letnim, gdy absolwenci zagranicznych szkół średnich i studiów I stopnia otrzymują dokumenty. Jeśli czas oczekiwania na opinię będzie się wydłużał, kandydaci mogą zdecydować się na wybór uczelni w krajach oferujących bardziej elastyczne i przewidywalne procedury rekrutacyjne.

Kumulacja nowych wymogów formalnych – konieczność uzyskania zaświadczenia wydanego przez NAWA, przedstawienia certyfikatu językowego oraz złożenia egzaminu wstępnego – będzie stanowić poważną barierę dla kandydatów z zagranicy rozważających studia w Polsce. Samo uzyskanie wszystkich niezbędnych dokumentów może zająć nawet kilka miesięcy, dodatkowo wydłużając i komplikując proces rekrutacji. W rezultacie wielu kandydatów będzie zmuszonych składać wnioski wizowe niedługo przed rozpoczęciem roku akademickiego, co znacząco obciąży placówki konsularne, zapewne niejednokrotnie doprowadzając do ich paraliżu. Z kolei opóźnienia w wydawaniu wiz mogą uniemożliwić znacznej liczbie studentów rozpoczęcie nauki w terminie.

Również kontrowersyjna jest konieczność uzyskania zgody na rekrutację cudzoziemców przez wszystkie uczelnie niepubliczne i nieakademickie. Taki wymóg wydaje się nadmiarowy, zwłaszcza wobec tych instytucji, które od lat rzetelnie weryfikują dokumenty kandydatów w procesie rekrutacji międzynarodowej oraz prowadzą wysokiej jakości kształcenie i badania, potwierdzone wysokimi kategoriami uzyskanymi w ewaluacji jakości działalności naukowej. Istnieją bowiem już obecnie przepisy pozwalające Ministrowi Spraw Wewnętrznych wydać zakaz rekrutacji cudzoziemców w przypadku stwierdzonych w danej uczelni nieprawidłowości  (art. 144a Ustawy o Cudzoziemcach). Wprowadzenie dodatkowych, powszechnych ograniczeń może zatem uderzać w wiarygodne i dobrze funkcjonujące jednostki, które prowadzą studia na wysokim poziomie oraz przyczyniają się do wzmocnienia międzynarodowej reputacji polskiego szkolnictwa wyższego.

Wprowadzenie priorytetu w rozpatrywaniu wniosków wizowych doktorantów i pracowników naukowych jest z pewnością rozwiązaniem potrzebnym i długo oczekiwanym. Należy jednak zadbać o to, aby nie prowadziło ono do dodatkowych utrudnień dla osób aplikujących na studia I i II stopnia. Dlatego tak istotne jest wprowadzenie procedur w sposób zapewniający sprawną obsługę zarówno wniosków doktorantów i naukowców, jak i tych składanych przez przyszłych studentów studiów licencjackich oraz magisterskich. Niestety, Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie przedstawiło dotąd konkretnych mechanizmów, które zagwarantowałyby, że kandydaci na studia nie zostaną poszkodowani w wyniku tych zmian.

Proponowane w specustawie rozwiązania stanowią znaczące obciążenie zarówno dla uczelni, jak i zagranicznych kandydatów na studia. Fakt, że większość uwag i postulatów zgłaszanych przez środowisko akademickie – w tym Forum Administracji Akademickiej – nie została uwzględniona w projekcie, budzi pytania o realne zainteresowanie rządu opinią i doświadczeniem osób od wielu lat bezpośrednio zaangażowanych w proces umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego. Bez modyfikacji wprowadzanych przepisów może się okazać, że cel ustawodawcy – wyeliminowanie nieprawidłowości w systemie wizowym – zostanie osiągnięty kosztem drastycznego zahamowania procesu umiędzynarodowienia polskich uczelni.