Ustrój uczelni i sprawy organizacyjne – sprawozdanie z panelu

Prowadzący: Marcin Czaja, dyr. Departamentu Szkolnictwa Wyższego w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Wśród nowych przepisów dotyczących ustroju i warunków funkcjonowania uczelni szczególną uwagę należy zwrócić na następujące akty prawne:

• ustawę z dnia 3 lipca 2018 r. przepisy wprowadzające ustawę prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 1669)
• ustawę z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 1668), a ze względu na specyfikę funkcjonowania dziekanatów uczelni dodatkową uwagę należy zwrócić na:
• rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 r. w sprawie studiów (Dz. U. poz. 1861)

Przepisy te weszły w życie (poza niektórymi wyjątkami) z dniem 1 października 2018 r. Ostatecznie gros nowych przepisów ustawy o szkolnictwie wyższym i nauce oraz rozporządzeń będzie obowiązywać z dniem 1 października 2019 r.

W okresie przejściowym 1.10.2018-1.10.2019 głównym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie uczelni jest ustawa przepisy wprowadzające ustawę prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, która w bieżącym roku jest ważniejsza od głównej ustawy – prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Główną ideą wprowadzenia nowych przepisów było zmniejszenie liczby i uproszczenie dotychczasowych regulacji prawnych.

Prelegent zwrócił uwagę na fakt, że każda uczelnia interpretuje nowe przepisy na własny użytek i we własnym zakresie. Uczelnia może nie zgodzić się z interpretacją Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, ma bowiem prawo do działania wg przepisów we własnym rozumieniu.

System szkolnictwa wyższego i nauki obejmuje swoim zasięgiem: uczelnie, Polską Akademię Nauk oraz instytuty naukowe PAN, instytuty badawcze, międzynarodowe instytuty naukowe (ich działalność regulują odrębne ustawy), federacje wyżej wymienionych podmiotów, Polską Akademię Umiejętności oraz inne podmioty. Ponadto na rzecz tego systemu działają:

• Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR);
• Narodowe Centrum Nauki (NCN);
• Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA)

Rodzaje uczelni

Wyróżnia się uczelnie: publiczne i niepubliczne, oraz akademickie i zawodowe. Słowo akademia w nazwie jest zastrzeżone dla uczelni o charakterze akademickim, posiadającej przynajmniej kategorię B+. Zgodnie z przepisami ustawy po 2020 r. uczelniom będą nadawane kategorie naukowe.

Porównanie warunków funkcjonowania uczelni akademickich i zawodowych

Nazwa  uczelni wynika z kategoryzacji, wyróżnia się następujące rodzaje uczelni:

• akademia – zastrzeżona dla nazwy uczelni akademickiej
• politechnika – uczelnia akademicka posiadająca kat. naukową A+, A albo B+ w min. 2 dyscyplinach w zakresie nauk inżynieryjnych i technicznych
• uniwersytet – uczelnia akademicka posiadająca kat. naukową A+, A albo B+ w co najmniej 6 dyscyplinach naukowych lub artystycznych, zawierających się w co najmniej 3 dziedzinach nauki lub sztuki, zwanych dalej „dziedzinami”

Prelegent zaznaczył, że stare nazwy uczelni, sprzed wejścia w życie ustawy zostają aktualne, nawet jeśli w trakcie obowiązywania nowych przepisów uczelnia nie spełnia aktualnych wymogów, mówiąc w skrócie nazwy „zostają zabetonowane”. w przypadku chęci zmiany nazwy uczelni (już działającej) o okresie  od 1 października 2018 r.  do 31 grudnia 2021 r.  stosuje się przepisy (warunki) dotychczasowe.

Statut uczelni

Zgodnie z przepisami nowej ustawy statut będzie regulował życie uczelni w o wiele większym stopniu, niż dotychczas. Dla podkreślenia tego stwierdzenia wystarczy zaznaczyć, że w tekście ustawy słowo statut pojawia się ponad 100 razy.

W statucie muszą być uregulowane takie kwestie jak: sposób powoływania i odwoływania organów uczelni, w tym podmioty uprawnione do wskazywania kandydatów na rektora, oraz sposób organizowania wyborów do organów uczelni, skład rady uczelni oraz senatu; zasady i tryb funkcjonowania rady uczelni, senatu i kolegium elektorów (w tym skład kolegium oraz tryb wyboru jego członków), zasady sprawowania wewnętrznego nadzoru nad aktami wydawanymi przez organy uczelni; typy jednostek organizacyjnych uczelni; funkcje kierownicze w uczelni; zasady powoływania osób do pełnienia funkcji kierowniczych w uczelni i ich odwoływania; tryb nadawania tytułu doktora honoris causa; zasady prowadzenia działalności gospodarczej przez uczelnię; zasady dysponowania mieniem uczelni; tryb nadawania regulaminu organizacyjnego; przepisy porządkowe dotyczące odbywania zgromadzeń; kwalifikacje wymagane od nauczycieli akademickich, tryb i warunki przeprowadzania konkursów na nauczyciela akademickiego, tryb wyboru i skład uczelnianej komisji dyscyplinarnej dla nauczycieli akademickich oraz komisji dyscyplinarnych (I i II instancji) dla studentów i doktorantów.

W uczelniach wojskowych oraz służb państwowych statut określa ograny uczelni wykonujące zadania rady uczelni, termin na zajęcie stanowiska przez samorząd studentów lub doktorantów w odniesieniu do kandydata do pełnienia funkcji kierowniczej w uczelni, do zakresu obowiązków której należą sprawy studentów lub doktorantów, termin do wyrażenia opinii przez samorząd studentów lub doktorantów w odniesieniu do programu studiów lub programu kształcenia w szkole doktorskiej,

Prelegent zaznaczył, że wszystkie uczelnie powinny mieć uchwalony statut przed 1 października 2019 r. Jeśli tak się nie stanie, to uczelnie będą mieć kłopot z dalszym funkcjonowaniem ze względu na brak przepisów regulujących ich zasady działania, gdyż stare statury tracą moc 30 września 2019 r.

Cechą charakterystyczną nowych zapisów ustawy jest to, że rektor przejmuje większość kompetencji rozproszonych uprzednio pomiędzy różne organy uczelni.

Organy uczelni

W przypadku uczelni publicznych ich organami są: Rektor, Senat oraz Rada Uczelni. W przypadku uczelni niepublicznych są to Rektor i Senat.

Rektor

W ustawie dokładnie zapisano warunki, jakie ma spełniać kandydat na rektora z zastrzeżeniem, że statut uczelni może zawierać dodatkowe wymagania. W uczelni publicznej rektora wybiera kolegium elektorów, natomiast w niepublicznej rektora powołuje założyciel lub wybiera senat ew. inny organ wskazany w statucie. Początek kadencji rektora liczony jest od 1 września roku wyborczego.

Jednym z nowych zapisów w tym zakresie jest wymóg, by kandydat na rektora w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. nie pracował w organach bezpieczeństwa państwa, nie pełnił w nich służby ani nie współpracował z tymi organami. To samo dotyczy członków senatu, kolegium elektorów, rady uczelni.

W oparciu o klauzulę domniemania kompetencji rektora, wszystkie sprawy uczelni niezastrzeżone przez ustawę lub statut do kompetencji innych organów uczelni podlegają rektorowi. Rektor może upoważnić inne osoby do wykonywania niektórych czynności.

Rada uczelni

Nowym organem uczelni publicznej jest rada uczelni, która ma liczyć 6 lub 8 osób. W jej skład wchodzą: osoby spoza wspólnoty uczelni stanowią co najmniej 50% ww. osób, osoby z uczelni oraz przewodniczący samorządu studentów (z mocy prawa). Przewodniczącym rady jest zawsze członek pochodzący spoza wspólnoty uczelni wybrany przez senat uczelni.

Kadencja członków rady uczelni trwa 4 lata, zaczyna się  od 1 stycznia roku następnego po wyborach rektora, można być jej członkiem maksymalnie przez dwie kadencje.

Do zadań rady należy:

• opiniowanie projektu strategii uczelni,
• opiniowanie projektu statutu (nie można uchwalić statutu bez opinii Rady Uczelni),
• monitorowanie gospodarki finansowej uczelni (w tym opiniowanie planu rzeczowo-finansowego i zatwierdzanie sprawozdania z jego wykonania a także zatwierdzanie sprawozdania finansowego),
• monitorowanie zarządzania uczelnią,
• wskazywanie kandydatów na rektora, po zaopiniowaniu przez Senat,
• opiniowanie sprawozdania z realizacji strategii uczelni,
• wykonywanie innych zadań określonych w statucie.

W okresie przejściowym w terminie do 30 czerwca 2019 r. senaty uczelni powołują pierwszą radę uczelni. Kadencja pierwszej rady (kadencja „zerowa”) trwa do 31 grudnia 2020 r.  Kadencji „zerowej” nie wlicza się do limitu możliwych kadencji członka rady, w okresie od powołania do 1 października 2019 r. rada wykonuje obowiązki w ograniczonym zakresie.

Pozostałe stanowiska na uczelni są ogólnie określone jako funkcje kierownicze. W statucie musi znaleźć się zapis dotyczący określenia katalogu stanowisk kierowniczych.

Należy zaznaczyć, że z dniem 30 września 2019 r. rady naukowe przestają być organami uczelni.

Struktura uczelni i nadzór Ministra nad  jej działalnością

Na poziomie statutu kształtowany jest ład korporacyjny. Uszczegółowienie tych zapisów powinno być odzwierciedlone w regulaminie organizacyjnym uczelni, który nadaje rektor. W statucie musi się znaleźć zapis, czy uczelnia prowadzi działalność poza siedzibą. Dotyczy to tworzenia filii, gdzie może być prowadzona działalność dydaktyczna w ramach kształcenia na 1 i 2 stopniu studiów.

Uczelnie w celu podniesienia skuteczności swojego działania mogą tworzyć federacje. W szczególności mogą one być powoływanie w celu wspólnego kształcenia doktorantów, prowadzenia działalności naukowej i komercjalizacji badań, nadawania stopni naukowych lub stopni w zakresie sztuki. Ten sam podmiot może być członkiem jednej federacji.

W ramach uprawnień nadzorczych nad uczelniami Minister NiSW może w uzasadnionych przypadkach m.in.:

• żądać od uczelni informacji i wyjaśnień,
• dokonywać kontroli działalności uczelni,
• stwierdzić nieważność aktów uczelnianych,
• nakazać zaprzestanie prowadzenia studiów,
• odwołać lub zawiesić rektora;
• skrócić kadencję rady uczelni,
• nałożyć karę finansową na uczelnię za: prowadzenie studiów z w sposób nieuprawniony do 100.000 zł; w przypadku naruszenia terminu wydania absolwentowi dyplomu ukończenia studiów wraz z suplementem w wysokości 5.000 zł; oraz do 50.000 zł w przypadku:
  • niezapewnienia studentom możliwości kontynuowania studiów (po zaprzestaniu ich prowadzenia),
  • nieudostępnienia ogłoszenia o konkursie na stanowisko nauczyciela akademickiego,
  • nieopublikowania w BIP wymaganych w ustawie dokumentów i informacji,
  • niezawiadomienia Ministra oraz PKA o utworzeniu studiów, rozpoczęciu i zaprzestaniu ich prowadzenia, zaprzestaniu spełniania warunków do ich prowadzenia,
  • niewprowadzenia, niezaktualizowania, niezarchiwizowania lub nieusunięcia danych do Systemu POL-on w zakresie wymaganym przepisami ustawy,
  • pobierania od studentów opłat z naruszeniem przepisów.