WCAG – kod do dostępności

Zastanawiasz się, czy masz wpływ na dostępność cyfrową uczelni, w której pracujesz. Jak możesz przygotować treści dostępne cyfrowo? To właśnie dla Ciebie jest ten artykuł i film. Artykuł przybliża istotę dostępności w kontekście uczelni oraz korzyści i wyzwania związane z jej wdrożeniem, a film przedstawia wskazówki, które pomogą tworzyć dokumenty dostępne cyfrowo. Zacznijmy od początku:

Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, której podlegają podmioty publiczne (w tym uczelnie publiczne), ma na celu zapewnienie równego dostępu do usług, informacji i zasobów wszystkim, w tym osobom z niepełnosprawnościami.

W art. 2 i 6 ustawy wyróżnione zostały trzy wymiary dostępności:

• architektoniczna, to dostosowanie infrastruktury architektonicznej uczelni, takiej jak budynki, sale wykładowe i biblioteki, tak aby były dostępne dla osób ze szczególnymi potrzebami, na przykład poprzez usunięcie barier w przestrzeniach komunikacyjnych budynków, instalację wind czy innych udogodnień.
• cyfrowa, zgodnie z ustawą z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych – uczelnie publiczne muszą dbać o dostępność swoich stron internetowych i innych zasobów cyfrowych. To oznacza, że treści powinny być łatwe do odczytania i zrozumienia dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności – o tym więcej w dalszej części artykułu,
• informacyjno-komunikacyjna, to m.in. zapewnienie na stronie internetowej danego podmiotu informacji o zakresie jego działalności – co najmniej w trzech formach: w formie możliwej do odczytania przez czytnik ekranu, nagrania w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania tzw. ETR (easy to read). To także zapewnienie komunikacji w dogodnej formie, dostosowanej do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami.

Także w art. 2 jako osobę ze szczególnymi potrzebami określa się

„osobę, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami;”

Gdy mówimy o dostępności i o osobach ze szczególnymi potrzebami, często myślimy o osobach z niepełnosprawnościami (np. o osobach z zaburzeniami słuchu, wzroku, niepełnosprawnością ruchową). A przecież z różnych form dostępności korzystają też seniorzy, osoby z małymi dziećmi, z wózkami dziecięcymi, z dużym bagażem lub cudzoziemcy. A także użytkownicy smartfonów, gdy oglądają na telefonie film i by nie przeszkadzać innym wyciszają dźwięk i czytają napisy lub kierowcy, gdy podczas jazdy samochodem obsługują głosowo nawigację. Jak widać, z różnych udogodnień, które wprowadza dostępność, skorzystało lub skorzysta w przyszłości wielu z nas; często nawet sobie tego nie uświadamiamy.

Pracownik dziekanatu (czy szerzej – administracji uczelni) może dołożyć swoją cegiełkę do budowania dostępności cyfrowej uczelni, na której pracuje. Zasady dostępności może stosować za każdym razem, gdy tworzy lub udostępnia materiały cyfrowe np. dokumenty elektroniczne (takie jak dokumenty tekstowe, arkusze kalkulacyjne, prezentacje) i rozpowszechnia je zamieszczając na stronie internetowej uczelni lub przesyłając mailem.

Dostępność cyfrowa staje się coraz bardziej istotna w dzisiejszym społeczeństwie informacyjnym. Wspiera tworzenie treści i rozwiązań technologicznych w taki sposób, aby były one dostępne dla wszystkich, niezależnie od ich zdolności czy sytuacji życiowej. W przypadku dziekanatu oznacza to, że platformy, systemy, strony internetowe oraz inne narzędzia cyfrowe wykorzystywane przez dziekanat są zaprojektowane i dostosowane w taki sposób, aby były dostępne i użyteczne dla różnych grup użytkowników, w tym również osób z niepełnosprawnościami. Chodzi o to, aby osoby ze szczególnymi potrzebami mogły korzystać z usług dziekanatu w sposób pełny i swobodny.

Te kwestie reguluje dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/2102 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie dostępności stron internetowych i mobilnych aplikacji organów sektora publicznego. Dyrektywa ta została przyjęta przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej w 2016 roku. Wprowadza ona przepisy dotyczące dostępności treści internetowych i aplikacji mobilnych sektora publicznego. Dyrektywa wymaga od państw członkowskich, aby instytucje publiczne spełniały określone standardy dostępności, w tym zgodność z Web Content Accessibility Guidelines (WCAG).

Polska przyjęła własne przepisy dotyczące dostępności cyfrowej, które wprowadzają obowiązki dla instytucji publicznych oraz innych podmiotów związanych z sektorem publicznym. Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych określa wymagania dotyczące dostępności treści internetowych i aplikacji mobilnych oraz nakłada obowiązki związane z wprowadzaniem i utrzymaniem dostępności. Przepisy te są zgodne z wytycznymi WCAG.

Tak więc zarówno w Unii Europejskiej, jak i w Polsce, istnieją przepisy dotyczące dostępności, które w celu zapewnienia dostępności treści cyfrowych osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności, wprowadzają zasady oparte na Web Content Accessibility Guidelines (WCAG).

Załącznik do ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych zawiera „Wytyczne dla dostępności treści internetowych 2.1 stosowane do stron internetowych i aplikacji mobilnych w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych”, które wskazują na cztery zasady, którymi należy się kierować:

1. postrzegalność – rozumiana jako „właściwość strony internetowej lub aplikacji mobilnej umożliwiającą jej odbiór przez użytkownika za pomocą zmysłu słuchu, wzroku lub dotyku”,
2. funkcjonalność – rozumiana jako „właściwość strony internetowej lub aplikacji mobilnej umożliwiającą użytkownikowi skorzystanie ze wszystkich oferowanych przez nie funkcji”,
3. zrozumiałość – rozumiana jako „właściwość strony internetowej lub aplikacji mobilnej umożliwiającą użytkownikowi tych stron i aplikacji zrozumienie treści i sposobu ich prezentacji”,
4. kompatybilność – rozumiana jako „właściwość strony internetowej lub aplikacji mobilnej umożliwiającą tej stronie lub aplikacji współpracę z możliwie największą liczbą programów, w tym z narzędziami i programami wspomagającymi osoby niepełnosprawne”.

Warto zwrócić uwagę, że wdrażanie dostępności cyfrowej to nie jest doraźne działanie. Każda nowa treść czy nowa funkcja powinny uwzględniać te wytyczne. Do tego potrzebne są środki finansowe, czas, a co najważniejsze – ludzie. Każdy pracownik zaangażowany w tworzenie treści cyfrowych, może dbać w swoim obszarze o ich dostępność, weryfikować je, poprawiać i dostosowywać. Przyszłość dostępności leży właśnie w dążeniu do ciągłej poprawy i dostosowywaniu się do zmieniających się potrzeb.

W praktyce „zwykłego” użytkownika może to oznaczać stosowanie np.:

• czcionki o prostym kroju,
• odpowiednim – nie za małym rozmiarze czcionki,
• dużego kontrastu między tekstem a tłem,
• przyjaznego i zrozumiałego języka,
• alternatywnych opisów dla elementów graficznych,
• jednoznacznych opisów do linków i przycisków,
• intuicyjnych i łatwych do wypełnienia formularzy,
• łatwych do nawigacji stron internetowych i aplikacji.

(Więcej wskazówek w filmie.)

WCAG jest kompleksowym zestawem wytycznych, które pomagają eliminować bariery i tworzyć treści internetowe bardziej dostępne dla osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Zastosowanie wytycznych przekłada się na bardziej dostępne i przyjazne w odbiorze treści internetowe, które mają potencjał do osiągnięcia większego zasięgu i wpływu. Stosowanie się do tych wymogów to długi proces, wymagający zaangażowania, edukacji i świadomości. Ważne jest, aby nie tylko tworzyć dostępne treści, ale także dbać o ich ciągłe utrzymanie na odpowiednim poziomie dostępności.

W miarę jak potrzeba dostępności rośnie, wiele uczelni podejmuje wysiłki w celu dostosowania swoich środowisk do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Dostosowanie uczelni do przepisów dotyczących dostępności przynosi korzyści zarówno w kontekście społecznym, jak i strategicznym. Tworzy bardziej otwarte, zróżnicowane i włączające środowisko edukacyjne, które przyczynia się do rozwoju zarówno uczelni, jak i jej społeczności akademickiej. Przynosi korzyści zarówno uczelniom, jak i studentom. Dla uczelni oznacza to zwiększenie atrakcyjności i prestiżu, przyciąganie różnorodnych grup studentów. Dla studentów z niepełnosprawnościami dostępność oznacza równy dostęp do wiedzy i edukacji, co z kolei przyczynia się do poprawy ich szans na rynku pracy.

Takie dostosowanie to także spełnienie obowiązku prawnego. Ustawodawca określił obowiązek prawny wprowadzania zasad dostępności. W przypadku niespełnienia wymogów przewidział też kary. A co zrobić, gdy nie można sprostać tym zasadom?

W art. 6 ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami określa minimalne wymagania służące zapewnieniu przez podmioty publiczne (w tym uczelnie publiczne) dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Jednak nie zawsze można sprostać tym wymaganiom. Dlatego ustawodawca przewidział też taką sytuację i w art. 7.1 dopuścił możliwość dostępu alternatywnego:

„Art. 7. 1. W indywidualnym przypadku, jeżeli podmiot publiczny nie jest w stanie, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami w zakresie, o którym mowa w art. 6 pkt 1 i 3, podmiot ten jest obowiązany zapewnić takiej osobie dostęp alternatywny.”

W art. 7. 2. określił, że taki dostęp polega na:

„1) zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby lub

2) zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, lub

3) wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób.”

W przypadku dostępności cyfrowej – w art. 7 ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych – dostęp alternatywny określono jako:

„7. 2.  Alternatywny sposób dostępu polega w szczególności na zapewnieniu kontaktu telefonicznego, korespondencyjnego, za pomocą środków komunikacji elektronicznej, o których mowa w art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. z 2020 r. poz. 344), lub za pomocą tłumacza języka migowego, lub tłumacza-przewodnika, o których mowa w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i innych środkach komunikowania się (Dz. U. z 2023 r. poz. 20), jeżeli podmiot publiczny udostępnia taką możliwość.”

Punktem wyjścia naszych działań powinna być ocena tego, co już mamy i z czego korzystamy. Dobra wiadomość jest taka, że nie musimy robić tego sami. Można o pomoc zwrócić się do komórki audytu, skorzystać z pomocy firm zewnętrznych lub z potęgi Internetu. W poszukiwaniu odpowiednich dla nas źródeł informacji można m.in. zajrzeć na stronę Fundacji widzialni.org, która udostępnia bezpłatnie materiały dotyczące tego zagadnienia. Inną możliwość daje (także bezpłatny) walidator strony internetowej Fundacji Wspierania Zrównoważonego Rozwoju.  W wymiarze zaś mikro – przygotowany filmik.

Współpraca: Marzena Cieślak